Een paar weken geleden mocht ik voor alle leidinggevenden van een grote zorgverzekeraar een lezing houden over hoe de rust te bewaren in onrustige tijden. Het dwong mij weer eens wat dieper stil te staan bij waar die onrust in onze samenleving, die ons allemaal zo in de greep kan houden, nu eigenlijk in essentie vandaan komt. Zo kwam het hierboven afgebeelde schilderij van Paul Klee met als titel ‘Angelus Novus’ weer uit mijn onderbewuste omhoog, inclusief het indrukwekkende commentaar dat de filosoof Walter Benjamin daar ooit bij gaf.
"Zie deze engel”, schreef Benjamin ooit. “Hij staat op het punt zich te verwijderen van iets waar het zijn blik strak op gericht houdt. Zijn ogen en mond zijn opengesperd, hij heeft zijn vleugels gespreid. Zo moet de engel van de geschiedenis er uit zien. Zijn gelaat is naar het verleden gewend. Waar wij een reeks gebeurtenissen waarnemen, ziet hij één enkele catastrofe en daarin wordt zonder respijt puinhoop op puinhoop gestapeld, die hem voor de voeten geworpen wordt. De engel zou willen blijven, de doden tot leven wekken en de brokstukken weer tot een geheel maken. Maar zijn vleugels vangen de wind die uit het paradijs waait, een storm die zo hard is dat hij ze niet kan stuiten. Deze storm stuwt hem onweerstaanbaar voort, de toekomst in, de toekomst die hij de rug heeft toegekeerd, terwijl de stapel puin vóór hem tot aan de hemel groeit. Deze storm is wat wij 'vooruitgang' noemen".
De storm van de vooruitgang
Een uiterst scherpe observatie over de tijdsgeest waarin wij leven en waarin we gedicteerd lijken te worden door de eis vooruit te moeten gaan en te groeien, te groeien vooral in economische, materiële zin. Sneller, hoger, groter, meer. Wat niet groeit, is niet de moeite waard. Wat niet snel genoeg vooruitgaat, wordt ingehaald, afgeschreven en langs de straat gezet. We moeten door, altijd maar door, door om ons geluk en onze hypotheek op onze toekomstige groei af te betalen en zeker te stellen. En intussen stapelt het puin zich op. Voor iedere wolkenkrabber hier, een sloppenwijk daar. Oorlogen die weer nieuwe oorlogen oproepen. Rijken die rijker worden, armen die armer worden. Een aarde die oververhit raakt, uitgeput wordt en steeds vaker extreme weersomstandigheden over ons afroept. Democratieën die zichzelf om zeep helpen en zich uit vrije wil overleveren aan populisten en nationalisten. Geschiedenissen die zich maar blijven herhalen. De helende engel, de engel van het stilstaan, van de reflectie en het herstel wil graag zijn werk doen, zodat het verleden afgesloten kan worden en de blik zich werkelijk op de toekomst kan richten maar de storm van de zogenaamde vooruitgang belet het hem.
De storm bedaren
Je zou er zo maar somber van worden, en soms moet je die somberheid ook toelaten je eigen geluk te verstoren. Maar niet te lang en niet te vaak! Richt je dan weer op al die lichtpunten die er ook zijn, op al die individuen en die gemeenschappen die tegen de storm van de tijd in toch ruimte maken om stil te staan, terug te blikken en heling te zoeken. Mensen die hun eigen repeterende geschiedenissen doorbreken en hun vizier werkelijk richten op een andere, hoopvollere toekomst. En initiatieven, grote en kleine, nemen waar de wereld echt beter van wordt. Één voor één openen deze mensen de weg voor ons allemaal. Misschien moet het nog erger worden, moet de crisis zich nog heftiger aan ons opdringen, maar op zekere dag – ik blijf daar in geloven - zullen het er genoeg zijn om in een nieuwe, andere maatschappelijke werkelijkheid aan te komen. Een toekomst waar we in gelijkwaardige wederkerigheid met alles wat leeft kunnen genieten van deze prachtige aarde en de aarde net zozeer van ons. Een toekomst waarin stilstand niet meer als achteruitgang wordt gezien maar als een noodzakelijke fase in ieder ontwikkelingsproces.
Kerst, de tijd bij uitstek om stil te worden Als er één periode in het jaar is om de storm tot bedaren te brengen dan is het wel de winterperiode die nu aanbreekt, kerst in het bijzonder. De natuur doet het ons voor, zij keert naar binnen, komt tot rust, en bereidt zich daar in alle stilte, bijna onzichtbaar voor op de volgende groeiperiode in de lente. Onder de grond, in het wortelgebied, en binnenin de zaden, gebeurt er van alles, komt het leven in zichzelf tot kiemkracht. Laat het je inspireren om niet te lang naar het voortrazende, doldraaiende toneel daarbuiten te blijven kijken, het even dáár te laten, de deuren te sluiten, en zo in ieder geval zelf even tot stilstand, tot rust te komen. Doe de televisie uit, laat de krant in de bus liggen, zet je mail op ‘out of office’ en verlaat het podium van de sociale media. De storm van het vooruit moeten mag gaan liggen. Open je voor het mysterie van kerst, voor het terugkerende licht, en voor die engel, waarvan je weet dat hij er is en ons uit de toekomst tegemoetkomt, om ons weer tot onze heelheid terug te voeren. Ik wens het ons allemaal toe: een stille, helende kersttijd. Tot in het nieuwe jaar!