Steeds vaker duikt het begrip ‘dienend leiderschap’ op in de wereld van de management literatuur. Hoezo ‘dienend leiderschap’, bestaat er dan ook nog iets anders dan dat? Is dienend zijn dan niet juist de essentie van leiderschap? Ja, wat mij betreft wel. Je bent toch een leider voor je mensen en voor de taak die zij hebben te verrichten, waarom anders? Het gaat er toch om hen verder te helpen en via hen de wereld? Dat is toch de normaalste zaak van de wereld? Stond het niet al geschreven in het vierduizend jaar oude Chinese wijsheidsboek de I Tjing dat “het ware heersen dienen is”?.
Helaas zien we allemaal dat de praktijk vaak anders is, niet alleen in onze moderne democratie, die de benaming ‘democratie’ al bijna niet meer waardig is, maar ook in onze organisaties, die dikwijls nog steeds gestoeld lijken te zijn op de machivelliaanse principes van de sterke, machtige man die zijn wil doet gelden. We hoeven daarvoor helemaal niet naar het Rusland van Poetin te gaan of naar het Amerika van Trump, Musk en Zuckerberg, we zien het iedere dag in ons eigen land en velen onder ons in hun eigen organisatie. Mannen (en ook een aantal door mannen geselecteerde vrouwen) die het hele concept van leiderschap en de bedoeling daarvan met voeten treden.
Het eigen belang wat het overneemt
Hoever zijn wij in de praktijk van alledag intussen niet afgedreven van de toch niet al te gekke verwachting, dat onze leiders ons dienen? En met ‘ons’ bedoel ik om te beginnen niet zozeer onze eigen ego-belangen, maar onze diepere bezieling om de wereld dat kleine beetje beter achter te laten dan we haar hebben aangetroffen. Hoe normaal is het geworden dat onze leiders eigenlijk vooral bezig zijn met hun eigen eer en glorie en hun posities misbruiken voor hun eigen agenda? Hoe normaal dat ze er vooral zijn voor hun kritiekloze eigen achterban in plaats van voor het grotere geheel, in de politiek voor alle Nederlanders, ook die van een andere herkomst, en in organisaties ook voor de mensen die er anders over denken en de stem van de minderheid vertegenwoordigen? Hoe normaal ook dat onze leiders visieloos zijn, zogenaamd pragmatisch, en niet verder kijken dan hun eigen verkiezingsperiode? En dit allemaal terwijl we leven in een tijd die schreeuwt om mensen die hun nek durven uit te steken voor de generaties die nog moeten komen en voor al die levensvormen die al aan het uitsterven zijn?
Ondanks de goede intenties
De constatering dat het eigen belang het kennelijk zo dikwijls lijkt over te nemen in het leiderschap, ligt overigens vaak helemaal niet aan de intenties waarmee leiders aan hun posities beginnen. Het meest sprekende voorbeeld daarvan is Vladimir Poetin, door de democraat Jeltsin in 2000 naar voren geschoven als zijn meest waardige opvolger. In zijn eerste interview zei hij nog het volgende: “Ik wil absoluut geen monarch zijn en hoop zeer op de dag dat ik weer een gewoon leven kan leiden als een normale burger” En: “Het mooie van de democratie is dat je er continu aan herinnerd wordt dat je termijn ooit ten einde loopt en je ervoor moet zorgen dat je je dan niet hoeft te schamen voor wat je gedaan hebt. Dat is waarom democratieën veerkrachtiger en effectiever zijn dan dictaturen”.
Macht corrumpeert
Ik geloof oprecht dat hij dit destijds meende, maar kijk toch waar hij intussen is beland! Goede bedoelingen, zeggen kennelijk niet zoveel. Macht heeft nu eenmaal altijd de neiging te corrumperen en je blind te maken voor je eigen schaduw, zo blind dat die schaduw het gaandeweg over kan nemen van jouw goede intenties. Het is wat mij betreft veelzeggend dat dit niet alleen Poetin is overkomen en met hem vele andere mannelijke wereldse leiders, maar dat op de lijst van door de mand gevallen leiders ook vele spirituele, geestelijke roergangers staan. Denk daarbij aan wat zich in de katholieke kerk heeft afgespeeld, tot aan wat er gebeurd is met de meer dan erudiete Boeddhistische leraar Sogyal Rinpoche en met de briljante stichter van de Baghwan, die zichzelf Osho noemde, het ‘Helende geluid’. Op de achterbank van hun kwaliteiten, en zonder tekort te willen doen aan hun onomstotelijk belangrijke bijdrage aan de wereld, zat er kennelijk ook nog iets anders! Niet voor niets is er het gezegde: “hoe groter de geest, hoe groter het beest”.
Onze schaduw op de achterbank
Dichterbij huis kennen we dit natuurlijk allemaal wel, dat we meer zijn dan onze goede intenties en soms schrikken van onszelf. Het vraagt grote waakzaamheid, reflecterend vermogen en vrienden die je niet sparen, om je eigen schaduw in het oog te houden. Eindverantwoordelijke posities, waar nu eenmaal hoge, soms onmenselijke verwachtingen aan verbonden zijn, nodigen daar niet bepaald toe uit. Het volk krijgt zo ook de leider die het verdient en is er niet alleen maar het slachtoffer van. Verlangen we soms niet allemaal naar een sterke of wijze man, die ons kan verlossen van onze onzekerheid en ons kan leiden naar een stralende toekomst? Enig mededogen is hier dan ook op zijn plaats: hoe zou jij het zelf doen als jij met zo’n verantwoordelijkheid en verwachting zou worden opgescheept? Terugkijkend op mijn leidinggevende loopbaan, zie ik in ieder geval zelf hoe mijn goede intenties op sommige momenten toch plaats maakten voor kortzichtig opportunisme! En ook hoeveel gemakkelijker dit is om achteraf te beamen, dan om jezelf gaandeweg te corrigeren, hoe vaak mij dat ook niet gelukt is.
Maar het is wel de bedoeling
Desondanks, hoe lastig ook, het is echt de bedoeling dat jij als leider dienend bent. Zoals het ook echt de bedoeling is dat jouw leiders dienstbaar zijn aan de ziel van jouw samenleving, jouw organisatie en jouw functie. Dat zou de normaalste zaak van de wereld moeten zijn, zoals het ook gewoon zou moeten zijn dat je je eigen geluid kunt laten horen zonder bang te hoeven zijn daarop afgerekend te worden. Vraag je daarom af of jij jezelf hierop voldoende aanspreekt, of jij je eigen schaduwkant wel wil kennen, en of jij jouw leiders daar ook op aanspreekt, met alle risico’s van dien? Als jij dat niet doet, wie anders zou het moeten doen?
PS Leiders die van zichzelf weten dat juist zij zich zouden moeten openstellen voor zelfonderzoek en voor buitenstaanders die hun zonder angsten en belangen van feedback zouden kunnen voorzien, in september begin ik weer met de volgende, 14de ronde van de Masterclass Bezielend Leiderschap