Het is wat mij betreft een van de leukste boekentitels ooit: “de cursus omgaan met teleurstellingen gaat helaas niet door”. Herman Finkers op zijn grappigst. Maar de kern van waarheid die er wat mij betreft wel in zit is dat wat je ook doet, hoeveel cursussen je ook volgt, hoeveel zelfkennis je ook opdoet, het dikwijls toch een teleurstellende exercitie is, dit mens-zijn van ons. In de wieg gelegd als kind van de goden, zoveel mogelijkheden, zoveel verstand, vaardigheid en vernuft meegekregen, maar wat maken we ervan? Zo diep teleurstellend toch wat er gaande is in de wereld? Van de maar voortdurende ongekende wereldwijde uitstervingsgolf van soorten, tot terreur dat met terreur beantwoord wordt ten koste van talloze onschuldige burgers, tot al die bootjes in de Middellandse zee die op weg naar ons welvaartsfort de overkant niet halen. Je zou er, op deze toch al zo sombere herfstdagen, zo maar depressief van worden!
Ook in mijn eigen leven ben ik de afgelopen jaren bij tijd en wijle behoorlijk teleurgesteld geweest over hoe ik me zelf soms nog kan gedragen. Een heel leven lang zelfonderzoek en nog steeds lukt het me met enige regelmaat niet rustig te blijven als het spannend wordt, geduldig te blijven als ik iets echt graag wil of niet wil, oog te houden voor de ander als ik mijzelf onder druk voel staan of goed te blijven zorgen voor mijzelf op de momenten dat het er om gaat, om maar eens een paar zaken te noemen. Wat ben ik nu opgeschoten? Na al die jaren worstel ik nog steeds met dezelfde patronen als toen ik begon met aandacht te besteden aan zelfonderzoek.
Een laag na laag afpellen van maskers
Chogyma Trungpa, de grote Boeddhistische leermeester, stichter van de Shambala beweging, auteur van een reeks uiterst inspirerende boeken, die zelf ondanks zijn enorme wijsheid toch tot zijn dood verslaafd bleef aan de alcohol, zegt er het volgende over: “We moeten onszelf toestaan teleurgesteld te zijn. We zouden zo graag toeschouwer willen zijn bij onze eigen verlichting, toekijken hoe onze volgelingen ons bloemen toewerpen, terwijl er wonderen en aardbevingen plaatsvinden en goden en engelen ons toezingen, enzovoort. Maar dat zal nooit gebeuren. Het pad van verlichting gaan betekent voor het ego de totale dood, de dood van ‘ik’ en ‘mezelf’, de dood van de toeschouwer. Het is de uiteindelijke, definitieve teleurstelling. Het pad van zelfonderzoek gaan is pijnlijk. Het is een voortdurende ontmaskering, een laag na laag afpellen van maskers”.
Niets weet ik
Een citaat dat mij uit het hart gegrepen is: deze diepe teleurstelling van mij hoort helemaal bij het pad dat ik ga. Tijd om nederiger, realistischer, bescheidener te zijn over mijzelf. Hoezeer ik mijzelf ook meen te ontwikkelen, ik zal altijd blind blijven, onwetendheid in mij blijven dragen, bezig blijven met dezelfde thema’s, niet voor niets ‘levensthema’s’ genoemd. Een besef dat naadloos aansluit helemaal op een andere geliefd citaat, een citaat van Socrates, een van de grootste wijsgeren die de mensheid heeft voortgebracht: “er is slechts een ding dat ik zeker meen te weten: ik weet niets”.
Bevrijdend
Zo gaat er een bevrijdende werking uit van deze teleurstelling. Misschien hoef ik niet alleen als mens maar ook als leraar in functie, niet verder te zijn dan ik ben, hoef ik op geen enkele manier spiritueler, wijzer, beter te zijn dan mijn leerlingen? Wellicht dat er in de overdracht en in de rollen die we innemen enige hiërarchie is, maar misschien zijn wij in de essentie, in de leer, als mensen volstrekt gelijk, beiden leerling van hetzelfde? Misschien mag ik in mijn pogen te leven naar de leer net zo worstelend, onmachtig en strompelend zijn als ieder ander, mag ik op momenten misschien zelfs wel een grotere ploeteraar zijn dan mijn leerlingen (precies zoals ik me de afgelopen jaren meer dan eens gevoeld heb). He, he, eindelijk gewoon mens, eindelijk kan ik ontspannen in mijn worsteling met het leven.
Sneller uit het patroon
Is er dan geen enkele voortgang geboekt of te boeken? Vanuit het ego gezien is dat misschien het geval, dezelfde strubbelingen blijven terugkomen, maar vanuit de ziel ligt het in mijn ervaring echt anders. Het is vooral het ego dat teleurgesteld is (en zo gedwongen wordt een toontje lager te gaan zingen!). Een laagje dieper zie ik wel degelijk ontwikkeling: steeds sneller en met steeds meer mededogen in mijn hart herken ik het lijden wat ik zelf creëer, steeds eerder kan ik dat accepteren en loslaten. En steeds meer kan ik lachen om mijzelf en het licht blijven voelen ook al is het nog zo donker. Het is zoals met de spiralerende weg die de grote dichter Dante Alighieri in zijn Goddelijke Komedie gaat op de Louteringsberg: in het begin is deze steil en duurt het lang voordat je rondom bent. Hoe hoger je echter komt hoe gemakkelijker het wordt, hoe dichter je kunt blijven bij de kern, en hoe sneller je het licht nadert. En soms, gaandeweg steeds vaker, krijg je voordat je weer opnieuw in de hel moet beginnen, even toegang tot de hemel, vrij en licht, als een engel op de vleugels van je liefde. Laat ik niet alleen de teleurstelling toelaten en me daardoor nederig laten bevrijden, maar laat ik tegelijkertijd ook de dankbaarheid ervaren voor de voortgang die ik wel geboekt heb.