Vandaag, 6 januari, is het Driekoningen. Het feest waarop gevierd wordt dat direct na kerst drie koningen hun paleizen verlieten, op weg gingen naar Bethlehem en daar aangekomen hun eer betuigden aan het pasgeboren kind, waarvan voorspeld werd dat het een Messias zou worden. Een feest wat mij dieper aanspreekt dan het kerstfeest zelf.
De verdienste van de drie koningen
Dat ieder jaar weer het licht herboren wordt is vreugdevol, maar het is ingebakken in de loop van de dingen. Het ligt buiten je macht, het overkomt je (of niet natuurlijk!). Je kunt je ervoor openen, maar je kunt het niet bewerkstelligen. Kerst is geen verdienste, het is genade. Maar dat je als machthebber midden in de winter je paleis van comfort en zekerheden verlaat om te buigen voor een weerloos kind dat net geboren is in een verlaten, stinkende stal, dat is andere koek. Dat is iets wat je actief doet en verdient wat mij betreft meer respect en bewondering.
De machthebber
'De meeste mensen deugen’ is de mooie stelling van Rutger Bregman in zijn gelijknamige boek, wat opmars doet over de gehele wereld als een steeds succesvoller exportprodukt van ons kleine landje . Maar zelfs deze zo positief ingestelde journalist van de Correspondent, maakt echter één uitzondering: de machthebber. Bregman komt met een hele serie van wetenschappelijke onderzoeken waaruit blijkt dat significant meer machthebbers niet deugen dan gewone mensen. Niet deugen in de zin van schaamteloosheid, narcisme, arrogantie en leugenachtigheid. Zo blijkt dat hoe duurder de auto is, hoe ongemanierder het rijgedrag van de bestuurder, hoe vaker bijvoorbeeld doorgereden wordt na een ongeluk. Onder CEO’s blijkt de antisociale persoonlijkheidsstoornis die we sociopathie noemen 4 tot 8 (!) maal meer voor te komen dan onder de normale bevolking. En hersenonderzoek toont aan dat de hersenfuncties, die ervoor zorgen dat mensen zich aan elkaar spiegelen en empathie voelen, bij machtige mensen significant vaker verstoord zijn dan bij normale mensen. Alsof bij hun de stekker van verbinding eruit is!
De valkuil van de macht
Er zijn weinig stellingen waar sociologen, psychologen en politieke denkers het meer met elkaar over eens zijn: macht corrumpeert. Om macht te verkrijgen moet je op enigerlei wijze nog sociaal geëngageerd zijn, maar wie de macht eenmaal in handen heeft, lijkt bijna automatisch te gaan liegen, bedriegen, tiranniseren en onderdrukken. In navolging van Herodes moet hun universum tot nummers gereduceerd kunnen worden, waarin alles geteld kan worden en daarmee onder controle gehouden. Binnen de kortste tijd wemelt het in het wereldbeeld van de machthebber van onbetrouwbare onderdanen waar je je via machtsstructuren, ‘kpi’s’ en rapporteringssystemen tegen moet wapenen. Dichter bij huis, binnen de korste tijd ga je toch denken dat je net iets bijzonderder bent dan de andere mensen en het daarom klopt dat jou meer privileges toekomen.
Het archetype van Driekoningen
Gelukkig bestaat in onze menselijke psyche naast Herodes als het archetype van de gecorrumpeerde machthebber, het archetype van Driekoningen dus ook! Naast de gestalte van de door macht gecorrumpeerde Herodes die alles geteld wil hebben en in zijn paranoia het kind wil doden, zijn er ook koningen die zich openstellen voor de intuïtieve wijsheid van de sterren, en bereid zijn zich dienstbaar te maken aan het Christuskind. Aan het licht wat ieder jaar in ons herboren wordt. Aan de weerloze, belangeloze bezieling, die heel maakt wat ziek en gebroken is en die de alpha en omega vertegenwoordigt van alles wat waarde heeft in ons bestaan. Aan de hoop ook, de wens, het ideaal wat zich pas in een verre, nog niet concrete toekomst kan realiseren.
Ieder van ons is een machthebber
Macht is niet enkel verbonden aan de positie van de uiterlijke machthebbers. We oefenen allemaal macht uit, al is het enkel op de postzegel van ons eigen bestaan. Ook op die postzegel van ons eigen bestaan kunnen we heersen als een Herodes of als één van de Drie Koningen. Kunnen we ons dienstbaar maken aan datgene in onszelf wat weerloos maar bezielend is, of kunnen we ons richten op hoe we onze positie met ons comfort en onze zekerheden kunnen behouden. Aan ieder van ons de opdracht het goede voorbeeld te geven en zo leiding te geven aan onze machthebbers in de wereld, want niet eerder in onze geschiedenis lijken wij die Drie wijze, dienstbare Koningen zo hard nodig te hebben als in deze tijd.
PS Dit is een bewerking van een blog dat ik vier jaar geleden schreef onder de titel 'De macht die buigt'.