Het is een gevleugelde vorm van beeldspraak geworden in onze wereld, een begrip wat te pas en te onpas in onze politieke cultuur gebruikt wordt als zaken gestagneerd zijn: “we moeten over onze schaduw heen springen”. Balkenende begon er ooit mee, ten tijde van de eerste kredietcrisis, en al snel werd het net zo populair als het begrip “voortschrijdend inzicht”, waar politici iedere vorm van opportunisme zo keurig mee kunnen afdekken.
Wat er mee bedoeld wordt is dat we niet te lang moeten blijven hangen in het terugkijken naar het verleden, maar dat we vooral vooruit moeten kijken en moeten handelen. Waar het echter in toenemende mate voor wordt misbruikt is om geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen en onder ogen te zien wat er werkelijk aan de hand is.
De sleutel in het donker
Het fascinerende van de beeldspraak is dat iedereen direct kan weten dat het pure onzin is en we voor de gek worden gehouden. Het is namelijk godsonmogelijk om over je schaduw heen te springen. Je schaduw springt immers altijd met je mee! Geen ontkomen aan! Het doet denken aan het oergeestige Perzische verhaaltje over Moela Nasroedin, die de sleutel van zijn huis is kwijt geraakt en onder de staatlantaarn bezig is deze te zoeken. De buurman die mee is gaan zoeken en ook niets vindt, vraagt na enige tijd: “Moella, weet je zeker dat je hier je sleutel kwijt bent geraakt?” Waarop deze antwoord: “Nee, maar hier is het licht!”
Het kan niet waar zijn
Hoe hardnekkig we de confrontatie met onze schaduw kunnen mijden, kwam onlangs weer aan het licht door het grondige onderzoek wat veelvuldig bekroond journalist Joris Luyendijk heeft gedaan in de Londonse bankenwereld. Hij wilde weten hoe de financiële crisis in 2008 heeft kunnen ontstaan en wat de bankenwereld er over heeft geleerd. In VPRO’s Tegenlicht van 1 maart jongstleden deelt hij zijn conclusie met ons: “Wat er van geleerd is? Nou, helemaal niets! Nadat we de sector met ons belastinggeld gered hebben, is het systeem gewoon weer verder gegaan waar het was gebleven. Als er dan toch iets is wat geleerd is, dan is het dat men er kennelijk mee weg kan komen."
Je schaduw erkennen
Je zou er bijna somber van worden! Maar kom, laat ieder van ons in zijn eigen leven blijmoedig het goede voorbeeld te geven. Erken toch dat hoe goed je intenties vaak ook zijn, je iedere dag ook een negatieve werking hebt. Egoïsme, lafheid, ongevoeligheid, opportunisme ...... niets menselijks is je vreemd. Spring er niet over heen, maar zie het aan. Probeer er niet van af te komen, het is godsonmogelijk, maar probeer er van te leren. Veroordeel het niet, maar omarm het. Het is de schatkamer van je persoonlijke ontwikkeling. En ..... als we maar met genoeg zijn, dan komt er vanzelf een dag dat we ook maatschappelijk ons antwoord gaan vinden op die fundamentele, alomvattende problemen van onze tijd. Houd moed!
PS Als je toch naar Tegenlicht gaat kijken, kijk dan ook naar de uitzending van een week eerder dan die over Joris, die van 23 februari onder de titel “Nederland kantelt”. Dan zie je prachtige voorbeelden van hoe het ook anders kan.